شماره 237: اثر می‌کند حتی اگر بدانید بی اثر است

سلام خدمت علاقمندان عزیز، یک پژوهش تأمل‌برانگیز دیگه رو فکر کردم خدمتتون معرفی کنم، راستشو بخواید برا خود منم خیلی جالب بود و مدت‌ها ذهن منو درگیر کرده بود تا این‌که به این پژوهش رسیدم و دیدم چه کار جالبیه و واقعاً آدم رو به فکر وامی‌داره، من اسمشو گذاشتم ” اثر میکند، حتی اگر بدانید بی‌اثر است” این پژوهش مال ژورنال Pain هست مربوط به سال 2015!پنج سال پیش است، schaferنویسنده ی اولش هست و اسم پژوهش است: “Conditioned placebo analgesia persists when subjects know they are receiving a placebo” یعنی درواقع ادعاش بر سر اینه: که افرادی که پلاسبو دریافت میکنند، افرادی که دارونما دریافت می‌کنند اثرات ضد درد پلاس بو حتی زمانی‌که می‌فهمند پلاس بو دریافت کردن، بازم باقی می‌مونه! حالا مبحث چی هست؟! دوستان عزیز شما می‌دونید که خیلی از اثرات داروها یا مداخلات پزشکی که شما دریافت می‌کنید همه‌اش مربوط به اون دارو یا ماده ی مؤثر نیست! بخشی از اون مربوط به اثری است که بهش میگند اثر placebo یا دارونما به‌عبارت‌دیگر اون ماده نقش اختصاصی نداره و اون باور بیمار، اون اعتقاد بیمار هست که چون اون ماده و اون دارو درمانی هست بخشی از علائمش کنترل میشه! شما حتماً شنیدید خیلی از افراد میگند این جنبه تلقینی دارن مثلاً میگند این دارو اثر کرد بهش این به خودش تلقین کرده بود این دارو اثر می‌کنه، به این میگند اثر placebo و مطالعات می‌گه تا چهل درصد دقت کنید! رقم خیلی بالایی است چهل درصدِ اثر داروها یا سایر مداخلاتی که ما دریافت می‌کنیم تا حدی به پدیده دارونمایی برمی‌گرده! پدیده‌ ی دارنمایی تو درد، افسردگی، مسئله اشتها، خستگی، خواب، تهوع و سرگیجه، ایمنی بدن، اضطراب، خلاقیت، تو همه ی این‌ها نشون داده‌شده! یعنی خیلی جالبه شما ممکنه یه قرص بخورید و ادعا کنند که این قرص اشتهای شما رو کم می‌کنه درصورتی‌که اصطلاحاً اثر تلقینی هست، اون باور شما است والا یه ماده دیگه هم تو همون کپسول می‌ریختند، همون کار رو می‌کرد یا اصلاً اون ماده رو به یه نفر دیگه میدی، این اثر رو در او نمی‌بینیم یا خیلی از داروهایی که شما دریافت می‌کنی برای اینکه کمک کنه شما به خواب بری یا خستگی خودتون رو درواقع کنترل کنید، به نوعی میگند برمی‌گرده به اثر دارونمایی، شما حتماً این رو هم شنیدید و خیلی از داروهایی هم که می‌بینید به‌صورت طب آلترناتیو مطرح میشه، شک قوی وجود داره که اثر اختصاصی نداره بلکه برخاسته از باور و اعتقاد افراد است، حالا سوالی که من برام پیش اومده بود و مدت‌ها ذهن من رو درگیر کرده بود اینه که واقعاً این اثر دارونما چگونه درواقع روی بدن ما، روی مغز ما، روی روان ما اثر می‌ذاره ؟!و یک مجموعه ای رو شروع کردم که به‌تدریج بخش‌هایی از اون رو خدمتتون ارائه خواهم داد، ممکنه به چندین ساعت برسه، یعنی هرچه بیشتر مطالعه می‌کنم، بیشتر منابع رو مرور می‌کنم، می‌بینم یک دریای عظیمی اون‌جا هست که درواقع پر از ناشناخته هاست! آخه چی میشه یه نفر وقتی یه دارو رو بهش میدن و میگند اینو بخور خوب می‌شی! خوب میشه!! و درواقع چه چیزهایی در ورای آن قرار داره! خب چند تا چیز سریع خدمتتون بگم ولی قول می‌دم بهتون که توی فایل‌های دیگه، توی کلیپ های دیگه به عمقی‌تر به این مسئله بپردازم و بخش‌های جدی‌تری از اون رو برای شما روشن کنم، یکیش اینه که ما چیزی ب نام شخصیت تلقین‌پذیر یا دارونما پذیر نداریم، خیلی از موارد افراد میان اینو ساده‌اش می‌کنند، میگند بعضی آدما تلقین پذیرند، مثلاً بهشون نگاه کنی بگی رنگت ‌پریده، رنگ‌شون می‌پره! بعضی آدم‌ها هستن بهشون یه جوشونده بدی بگه بیا اینو بخور ،سردردت خوب میشه، سردردشون خوب میشه! اینا شخصیت‌هایی تلقین پذیرند! شخصیت‌های زود باورند، خوب واضحا نشون داده‌شده ما چیزی بنام شخصیت تلقین‌پذیر یا دارونما پذیر نداریم همه ما ممکنه در بعضی زمان‌ها در قالب دارونما تأثیر بپذیریم! و بعضی زمان‌ها نپذیریم، این‌گونه نیست که بعضی‌ها مثلاً یک ذهن قوی‌تر دارند، ذهن منسجم تر دارند و این چیزا روشون نمی‌کنه، به عکس بعضی ها هستند ساده‌لوح اند مثلاً روشون اثر میکنه! مطلقاً این‌گونه نیست و ربطی به‌نظر میاد باهوش ،قدرتِ استدلال و سایر مطالب نداره! پس ممکنه بخشیش به انتظارات و باورهای ما برگرده، بخشیش به شرطی شدن برگرده بخشیش به تجارب قبلی برگرده و مقدار زیادیش هم به شرایط محیطی و اون.. آن‌چه در پیرامون ما هست برمیگرده! ولی عوامل خیلی زیاده! و خلاصه بهتون بگم اثر دارونمایی placebo خیلی خیلی جدی‌تر از اونیه که شما خیال می‌کنید! حتی نشون داده‌شده که بعضی موارد میشه خلاقیت افراد، تفکرشون رو قدرت ذهنی‌شون رو هم به کمک پدیده‌های placebo یا دارونما تقویت کرد، حالا تو این مقاله میاد چی‌کار کنه؟! راستشو بخواین من مدت‌ها توی این فکر بودم و از دراصل شروعش یه زمانی برای من اتفاق افتاد که سردرد شدیدی داشتم، دنبال مسکن می‌گشتم تو خونه! و پیدا نمی‌کردم بعد حالا به‌شوخی به خودم گفتم خب بیا یدونه ویتامین ث بخور! درسته به درد سردردت نمی‌خوره ولی خب اثر تلقینی که داره بعد این باعث شد مدت‌ها به این فکر کنم که خب راستش اگه خودت بدونی این اثر تلقینیه، بازم اثر می‌کنه؟! یعنی اگه به شما بیام بگم ببین این دارو اثری روی سردردت نداره فقط تلقین خودته، باور خودته، اون موقع چی؟؟ اون موقع بازم اثر میکنه یا نه؟! یه سوال جدی به‌نظرم اومد ممکنه به‌نظر شما یه سوال خیلی کودکانه باشه خب یعنی چی؟! اگر طرف بدونه این الکیه، بی‌اثره! دیگه اثر نمی‌کنه دیگه و من مدت‌ها توی فکر بودم که کسی آیا اینو پژوهش کرده یا نه؟! تا به این مقاله جالب رسیدم و دیدم یک جریان خیلی وسیع هست که درمورد open placebo کار می‌کنه یا پلاس بویِ باز! یعنی به طرف میگند که ببین این placebo هست! این دارو نماعه! این تأثیری توی درمانت نباید داشته باشه، بازم ببینند اثر می‌کنه یا نه؟! حالا در این پژوهش‌ها معمولاً از روش‌های خاصی استفاده می‌کنند، به‌خصوص وقتی می‌خوان روی افراد طبیعی پژوهش کنند نه روی بیماران! یکی از روش‌هاش همچین چیزیه که من در اسلاید 121 خدمتتون نشون دادم، دقیقاً اون نیست ولی شبیه اینه که در واقع شما می‌دونید دستگاه‌هایی هستند که تحریک الکتریکی پوستی می‌کنند و می‌تونه این تحریک دردناک بشه، سوزناک بشه اگر ولتاژ رو زیاد بکنی درواقع دست می‌سوزه! خوب میان از افراد داوطلب می‌خوان که خیلی‌خوب این دستگاه رو میدیم به شما، این بین صفر تا صد امتیاز بده که چقدر سوزش ایجاد می‌کنه مثلاً هفتاد برا خیلیا دیگه سوزش زیادیه و صد دیگه ماکزیمم سوزشه و دستگاه رو مثل حول‌وحوش هفتاد تنظیم می‌کنند که خیلی خوب این تکانه‌های الکتریکی هست که به شما داده میشه و شما این مقدار درد رو تجربه می‌کنی! تو مرحله بعد میان چی‌کار می‌کنند؟ این تعداد زیادی از این پژوهش‌ها اینکار رو می‌کنه و من نمی‌دونم اگر این را دارم برای شما توضیح می‌دم احتمالاً دیگه شما نمی‌تونی تو این پژوهش‌ها شرکت بکنی و کاری که می‌کنند اینه به افراد میان مثلاً میگند ببین ما دو تا پماد، دوتا درواقع مسکن داریم مثلاً یکیش با رنگ آبی یکیش با رنگ قرمز است و به طرف میگند که مثلاً ببین این آبی اثر ضد درد نداره و اون رو روی ساعد بیمار می‌مالند و بعد همون دستگاه الکتریکی رو وصل می‌کنن و تا شماره هفتم ولتاژ رو زیاد میکنند و طرفم که احساس سوزش می‌کنه! تو مرحله بعد از آزمایش یا در کنار انجام این عمل، حتی گاهی اوقات میشه دست چپ، دست راست در نظر گرفت! میان مثلاً اون پماد قرمزرنگ رو می‌مالن و به طرف میگند که ببین این پماد اثر ضد درد داره، اثر مسکن داره، اثر بی‌حسی داره! الان نگاه کن و اون دستگاه رو می‌ذارند منتها بدون این‌که فرد خودش بدونه! ببینید چقدر درواقع میشه گفت ظرافت داره و یک حیله قشنگی هست بدون این‌که خودش بدونه تا شماره هفتاد بالا نمی‌رن! مثلاً تا شماره چهل بالا می‌رن، درنتیجه طرف حس می‌کنه که آره عجیبه! واقعاً سوزش دست من کم شد و این‌جوری طرف می‌پذیره که مثلاً پماد قرمزرنگ اثرات ضد درد داره، حالا تو مرحله آزمایش برای اینکه بفهمن کی اثر دارونما یا placebo روگرفته، این کار رو می‌کنن! میان حالا هم پماد آبی رو و هم پماد قرمز رو مثلاً به ‌طرف می‌مالند و دو باره دستگاه را روی این دفعه واقعی مثلاً می‌ذارن روی عدد 70 و اگر اون پماد قرمز برای طرف اثر تلقینی به‌اصطلاح یا دارو نمایی داشته باشه طرف درد کمتری در مقایسه با پماد آبی حس می‌کنه! می‌گه آره این قرمزه رو مالیدی درواقع درد کمتری حس می‌کنم! غافل از این‌که قرمز و آبی دقیقاً یه ماده اس! فقط رنگ اون رو به کمک حالا رنگ‌های خوراکی عوض کردند! این یکی از پارادایم‌ها اصطلاحاً روش‌ها و الگوهای سنجش اثر دارونما در افراد هست و بعد با کمک همین میان ببینن که خب مثلاً کیا در چه شرایطی با چه محیطی، با چه زمینه‌ای، با چه صفات شخصیتی بیشتر تمایز قائل می‌شوند بین پماد قرمز و آبی، پس شما میتونین ببینین که ما می‌تونیم انبوهی از این پژوهش‌ها رو ایجاد بکنیم حالا در این پژوهش که خدمتتون معرفی کردم مربوط به سال 2015 بود چکار کردن؟! اینا اومدن پنجاه و نه نفر داوطلب هیجده تا پنجاه و پنج سال رو انتخاب کردن! اینا رو از دانشگاه کُلُرادو داوطلبانی بودند که به اون‌جا مراجعه کردند و اینا رو اومدن در قالب جلسات کوتاه، یعنی یک جلسه‌ای! یا طولانی یا چهار جلسه‌ای با این دارو نما مواجه کردند، در یک جلسه یعنی چی؟ یعنی یک‌بار اون پماد قرمز رو مالیدن، پماد آبی رو مالیدن و اون ولتاژ دستگاه رو کم کردن که طرف این باور رو پیدا بکنه که پماد رنگ خاص ضد درده! ولی یک‌بار این تمرین رو باهاش انجام دادند، در گروهی دیگه چهار بار این تمرین رو به فاصله انجام دادن، یعنی مثلاً هفته‌ای یه بار اومدن گفتن ببین! این پماد رو وقتی می‌مالی دستت بی‌حس میشه، سر میشه و اون درد سوزش رو حس نمی‌کنی، درصورتی‌که یواشکی ولتاژ رو کم کرده بودند و بعد در مرحله بعد اومدن بسنجند که خب حالا تو آزمایش بیاییم ببینیم که اینا تفاوت پماد قرمز و آبی رو در شرایط چگونه خواهند دید؟! و درواقع این گروه چه مقدار درد کم‌تر می‌بینه؟ خب اگر این دوتا بیان بگن هر دو پماد یه اندازه اثر کرد و یه اندازه بی‌حسی ایجاد کرد، این نقطه‌چین بدست میاد و هر چقدر این احساس را داشته باشند که پماد رنگ خاصی در کاهش درد بیشتر مؤثر بود این منحنی پایین‌تر میاد و این پایینم شما زمان رو می‌بینید یعنی زمان شروع و روشن کردن اون دستگاه الکتریکی که سوزش ایجاد می‌کرد، یعنی ببینید تقریباً بیست و پنج ثانیه اومدن دستگاه رو روشن کردن و طرف گفتن خب مقدار دردتو بیا گزارش بده! و واضحا می‌بینی اونی که چهار جلسه تو اون جلسات درواقع تمرین شرکت کرده بود، درد خیلی کمتری رو حس کرده بود! در مقایسه با اونی که یک جلسه بود و هر دوی این‌ها در مقایسه با این نقطه چین یعنی اون پماد کنترل که بهش گفته بودن اثر ضد درد نداره! اثر ضد درد بیش تری رو تجربه کرده بودند، خب این کشف خاصی نیست این درواقع نشون دادن اثر دارونما است، یعنی طرف به این باور رسیده بود که اون پماد رنگ خاص مثلاً چهار واحد درد من رو کم‌تر می‌کنه در مقایسه با اون یکی پماد وقتی ولتاژ یکسان به فرد داده میشه، منتها عزیزان من! دقت بفرمایید! که این فرد درواقع هر دو پماد یکسان هست و درواقع این‌جا شما شاهد یک معیار واضح اثر دارونمایی یا placebo هستین! منتها قشنگی این پژوهش چی بود؟! قشنگی این پژوهش این بود که بعد از این مرحله که این دو گروه رو شرکت داده بودند اومدن بهشون گفتن ببینید ما با شما صادق نبودیم این دوتا پماد یکین! و محتویاتش را خالی کردند و بهشون نشون دادن ببین این یکی رو فقط یه رنگ خوراکی بهش زدیم رنگش رو عوض کردیم! اینا کاملاً یکسانن! و تمام این مدت ما داشتیم به شما حقیقت رو نمی‌گفتیم و این بنا به ضرورت پژوهش بوده! حالا دوباره اینا رو می‌مالیم و دوباره جریان برق رو وصل می‌کنیم و شما بگو که اینا تفاوتش چیه؟! خب اتفاق جالبی که می‌افته اینه، post reveal ، reveal یعنی آشکار کردن، post reveal یعنی بعد از اینکه براشون آشکار کردن! نکته خیلی جالبش اینه اونی که یه بار این فرایند رو باهاش تمرین کرده بودند، یعنی سابقه یک‌بار شرطی شدن داشت، وقتی پماد درواقع اونی که فکر می‌کرد اثربخشه رو روی دستش مالیدند، درد بیشتری حس کرد، حالا این رو هم فرصتی نیست خیلی دقیق توضیح بدم چرا بیشتر شد، برای اینکه انتظاراتش معکوس شده بود ولی چیز خیلی عجیب اینه! اونی که چهار بار باهاش تمرین کرده بودند کماکان اثر ضد درد رو حس می‌کرد و بهش واضح گفته بودن ببین! این پماد واقعی نیست! این پماد ساختگیه! این هیچ فرقی با اون یکی نداره! فقط تو جلسات قبل شما را گول زده بودیم، بهتون گفته بودیم این ضد درد و شما باور کرده بودی ولی بااین‌حال این منحنی مشکی رو نگاه کنید تقریباً همون مقدار باز طرف احساس کرده بود که او پماد اثرات ضد درد داره و شما تفاوت اینا رو می‌بینی اون long یعنی اون‌هایی که چهار جلسه باهاشون تمرین کرده بودند و در واقع این یک معماست یعنی طرف بهش گفتن ببین این پماد هیچ اثری نداره! شما خیال می‌کردی اثر داره ولی بااین‌حال باز اثر کرد!! حالا شما راجع‌ به این فکر کنید و من جواب خودم رو گرفتم که آره! آدم می‌تونه خودش به خودش تلقین بکنه یا درواقع آدم با وجود این‌که بدون یه چیزی اثر نمی‌کنه بازم ممکنه اثر کنه!! یعنی می‌دونی که این قرص که داری می‌خوری هیچ ربطی برای درمان نداره ولی خب می‌تونی اداش رو دربیاری و واقعاً احساس بهبودی پیدا بکنی و اون اثر تا 40 درصد رو به دست بیاری حالا اینا همش سوالاتیه که آخه چگونه ممکنه؟! شما متوجه هستید که این هیچی نیست! این همونه! پس چرا این احساس بی‌حسی و درد میده؟ و هم‌زمان از فرد پرسیده بودند که خیلی خب این قبل‌از اینکه اون سوزش رو درواقع بررسی بکنند، بعد از این‌که به افراد گفته بودند post reveal! می‌بینید که فکر می‌کنی این پماد چقدر درد شما را کم خواهد کرد! واضحا گفته بودندکه خب دیگه کم نمی‌کنه دیگه! شما گفتی بی‌اثره! پس منم انتظار ندارم کم بکنه ولی با کمال تعجب دیده بودند که کم می‌کنه! پس می‌بینید که قدرت ناخودآگاه تلقین چقدر می‌تونه قوی باشه!